ΤΥΠΟΙ ΔΕΣΜΟΥ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ - ΘΕΩΡΙΑ ΔΕΣΜΟΥ ΤΟΥ BOWLBY
Μία από τις σημαντικότερες θεωρίες για τον δεσμό και τη σχέση του με την ανάπτυξη ψυχοπαθολογίας στη μετέπειτα ζωή του ατόμου, είναι η θεωρία δεσμού του Bowlby. Η θεωρία αυτή ακολουθεί ένα αναπτυξιακό μοντέλο και πρεσβεύει ότι το είδος και η ποιότητα της σχέσης που αναπτύσσει το βρέφος με τους σημαντικούς άλλους κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του επηρεάζει την ψυχο-συναισθηματική του ανάπτυξη και τον τρόπο με τον οποίο θα διαμορφώσει τους συναισθηματικούς του δεσμούς. Ο Bowlby υποστήριξε ότι ο τύπος της προσκόλλησης, όπως αυτός σχηματοποιείται στα πρώτα στάδια της ζωής του βρέφους, επηρεάζει καθοριστικά την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του και τους άλλους. Τα μοντέλα συμπεριφοράς δύσκολα μεταβάλλονται, γενικεύονται στις σχέσεις πέρα από την παιδική ηλικία και σε διαφορετικούς τύπους σχέσεων στην εφηβεία και την ενηλικίωση. Η δυνατότητα αλλαγής ή μετάλλαξης των ενεργών αυτών μοντέλων από ασφαλή σε ανασφαλή ή το αντίστροφο τόσο κατά τη διάρκεια της εφηβείας ή την ενήλικη ζωή είναι σχετικά περιορισμένη.
Μετά από μελέτες αρκετών χρόνων οι ψυχολόγοι κατέληξαν ότι υπάρχουν βασικά τέσσερις τύποι προσκόλλησης, συγκεκριμένα:
i) Ασφαλής προσκόλληση, κατά την οποία το βρέφος αναζητάει εγγύτητα και καθησυχασμό από το πρόσωπο φροντίδας, διότι το θεωρεί μια πηγή ασφάλεια, δύναμης και ως ένα πρόσωπο διαθέσιμο και ανταποκρινόμενο στις ανάγκες του.
ii) Αγχώδης αμφιθυμική προσκόλληση, κατά την οποία το βρέφος δεν εκδηλώνει μια σταθερή συμπεριφορά προς το πρόσωπο φροντίδας (μητέρα), αλλά παρουσιάζει εναλλαγές μεταξύ προσέγγισης και θυμού. Εξαιτίας των βιωμάτων του γνωρίζει ότι η μητέρα του είναι το πρόσωπο που του παρέχει φροντίδα αλλά η φροντίδα αυτή δεν παρέχεται με σταθερότητα και κανονικότητα.
iii) Αγχώδης αποφευκτική προσκόλληση, κατά την οποία το βρέφος δεν διαμαρτύρεται έντονα για τον αποχωρισμό, διότι έχει διαμορφώσει την προσδοκία ότι τέτοιες συμπεριφορές απορρίπτονται ή αγνοούνται. Το πρόσωπο φροντίδας γίνεται αντιληπτό ως ένα πρόσωπο στο οποίο δεν μπορεί να βασιστεί για φροντίδα.
iv) Αποδιοργανωμένη ανασφαλής προσκόλληση, κατά την οποία το βρέφος παρουσιάζει εναλλάξ αμφιθυμική - αποφευκτική συμπεριφορά και η συνολική του εικόνα δείχνει στοιχεία κατάθλιψης, σύγχυσης και ανησυχίας.
Ο Bowlby συνέδεσε το οικογενειακό περιβάλλον και τα εξωτερικευμένα πρότυπα διεργασίας με την ανάπτυξη συμπεριφορικών προβλημάτων στα παιδιά. Στο συγκεκριμένο επιστημονικό του έργο διέκρινε του ακόλουθους τύπους παιδιών:
- «Λογικά-αλτρουιστικά παιδιά»: Τα παιδιά αυτά σέβονται τον κοινωνικό τους περίγυρο και τον εαυτό τους. Παρουσιάζουν συναισθηματική σταθερότητα και γνωρίζουν το εύρος των δυνατοτήτων τους, έχοντας υψηλό αίσθημα εμπιστοσύνης και στους γύρω τους. Οι οικογένειες αυτών των παιδιών τείνουν να εγκρίνουν τα παιδιά, τις δραστηριότητές τους και τους φίλους τους, ενώ ταυτόχρονα εμπλέκονται σε πολλές δραστηριότητες μαζί τους, έχοντας οικοδομήσει μια αρμονική σχέση. Οι συμπεριφορές των παιδιών δεν είναι άκαμπτες και οι κανόνες που τις χαρακτηρίζουν μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με την κοινωνική περίσταση.
- «Μεθοδικά παιδιά»: Τα παιδιά αυτά λαμβάνουν ικανοποίηση όταν καταφέρνουν να ταιριάξουν με το περιβάλλον τους, αποφεύγοντας ταυτόχρονα όσο το δυνατόν περισσότερες κοινωνικές επιταγές που απαιτούν από αυτά να συμπεριφέρονται με έναν κοινωνικά θετικό τρόπο. Δεν στρέφονται ενάντια στην κοινωνία, αλλά κυρίως ενάντια στον εαυτό τους. Οι γονείς αυτών των παιδιών δίνουν μια απεριόριστη ελευθερία στα παιδιά τους να λαμβάνουν αποφάσεις, ενώ ταυτόχρονα είναι πολύ χαλαροί στην οριοθέτησή τους. Αν και οι γονείς φαίνεται να είναι υποστηρικτικοί στις επιλογές των παιδιών τους, η έλλειψη οριοθέτησης και καθοδήγησης δεν υποδεικνύει μια ειλικρινή αναγνώριση των δυνατοτήτων των παιδιών ή ανησυχία για τα παιδιά ως άτομα.
- «Ανήθικα παιδιά»: Τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να αντιληφθούν τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες βρίσκονται, έχουν φτωχή αντίληψη του εαυτού τους και των άλλων, παρουσιάζουν μια έντονη επιθετική συμπεριφορά. Οι οικογένειες αυτών των παιδιών δείχνουν έντονη έλλειψη εμπιστοσύνης στα παιδιά τους, ενώ δεν ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές τους ανάγκες. Με λίγα λόγια, τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα κλίμα συναισθηματικής ανασφάλειας. Ταυτόχρονα, το οικογενειακό περιβάλλον δεν έχει σταθερότητα ούτε στην οριοθέτηση των μελών της, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών. Τα παιδιά αυτά απορρίπτουν την οικογένειά τους και εν συνεχεία και τον υπόλοιπο κόσμο.
- «Προσαρμοστικά παιδιά»: Τα παιδιά αυτά παρόλο που είναι εχθρικά, ελέγχουν την εχθρικότητά τους με μια ισχυρή και τιμωρητική συνείδηση. Αισθάνονται άσχημα που έχουν έντονες αντικοινωνικές παρορμήσεις, δεν αγαπούν τον εαυτό τους αλλά ούτε βρίσκουν εύκολα πράγματα να αγαπήσουν και στους άλλους γύρω τους. Δεν μπορούν να ελέγξουν την τιμωρητική τους συνείδηση, οπότε εμφανίζουν έντονα ενοχικά συναισθήματα, είναι δυστυχισμένα και σπάνια εκφράζουν την άποψή τους. Οι οικογένειες αυτών των παιδιών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως αυταρχικές και τιμωρητικές, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει έντονη έλλειψη εμπιστοσύνης.
