ΑΘΕΙΣΜΟΣ, ΑΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Για τον Σίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud, 1856 – 1939) η θρησκεία είναι μια παραλλαγή του θέματος του Θεού ως προβολή του «πατέρα» και έχει τις ρίζες της στην αδυναμία του ατόμου να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές δυνάμεις της φύσης άλλα και τις εσωτερικές ενστικτώδεις δυνάμεις του. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τις απειλητικές για αυτόν δυνάμεις, με τον ίδιο τρόπο που έμαθε όταν ήταν παιδί, να αντιμετωπίζει την ανασφάλειά του, δηλαδή με το να βασίζεται στον πατέρα, να τον θαυμάζει και να τον φοβάται. Αν ο άνθρωπος πάψει να τρέφει την αυταπάτη ενός Θεού – πατέρα και αντιμετωπίσει την μοναξιά του μέσα σε ολόκληρο το σύμπαν, πολύ πιθανό να νιώθει σαν παιδί που έφυγε από το πατρικό του σπίτι.
Ο Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Καρλ Γιουνγκ (Carl Jung, 1875 - 1961) ανέφερε ότι όταν μία ψυχική λειτουργία ή δραστηριότητα φτάσει στο άκρο της, η μεταστροφή της στην αντίθετη ροή είναι η πιο πιθανή συνέχεια της πορείας της. Όσο πιο πολύ μάχεται κανείς το Θεό, κι όσο πιο πολύ υποστηρίζει, ότι δεν πιστεύει στο Θεό, τόσο πιο γρήγορα πορεύεται προς συνάντηση του Θεού. Γιατί η έντονη αθεϊστική αντίδραση δείχνει καθαρά ότι το κύριο πρόβλημα που απασχολεί το ασυνείδητο είναι το θρησκευτικό πρόβλημα.
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Γκόρντον Όλπορτ (Gordon Allport) υποστήριξε ότι ο ένθερμος άθεος, προδίδει στην πραγματικότητα ένα βαθύ ενδιαφέρον προς τον θρησκευτικό τρόπον ζωής. Έτσι ένας άθεος και μάλιστα μαχητικός πρέπει να αντιλαμβάνεται εύκολα, ύστερα από την αποκάλυψη της λειτουργίας του ασυνειδήτου από τη ψυχολογία του βάθους, ότι ο αθεϊστικός του αγώνας δεν εκφράζει αυτά που πράγματι πιστεύει και κατά βάθος αποδέχεται άλλα στο δραματικό του διάλογο με τον «άγνωστο Θεό».
Ο αθεϊσμός, σε πολλές συγκεκριμένες περιπτώσεις, μπορεί να μη είναι μια γνήσια και αυθεντική εκδήλωση της προσωπικότητας. Πρόκειται περί πραγματικού άθεου ή απλώς περί ενός ανθρώπου που βασανίζεται ασυνείδητα από το θρησκευτικό πρόβλημα;
Η ψυχολογία του βάθους, με τα πορίσματά της που αναφέρονται στη λειτουργία και τη δραστηριότητα του ασυνειδήτου, αποδεικνύει πειστικά ότι ένας άθεος, όσο πιο μαχητικός είναι στην υποστήριξη των αντιλήψεών του, τόσο πιο έντονα προβάλλει το θρησκευτικό του προβληματισμό, δηλαδή τη βαθειά αλλά απωθούμενη στο ασυνείδητο πίστη του.
Σύμφωνα με νέα έρευνα Καναδών ψυχολόγων, η αναλυτική σκέψη μπορεί να μειώσει τη θρησκευτική και μεταφυσική πίστη, ακόμα και σε αφοσιωμένους πιστούς, η οποία επιβεβαιώνει ότι ο λογικός τρόπος σκέψης υποσκάπτει τη θρησκευτικότητα και προάγει τον σκεπτικισμό και την αθεΐα. Οι ερευνητές που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό «Science», ανέφεραν ότι πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την πνευματικότητα του καθενός και η τάση για περισσότερη ή λιγότερη αναλυτική σκέψη είναι ένας από αυτούς.
Η έρευνα των Καναδών επιστημόνων δείχνει ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις σχετίζονται όχι τόσο με το πιο αργό και αναλυτικό σύστημα λειτουργίας του νου, όσο με το διαισθητικό – συναισθηματικό, που είναι πιο γρήγορο και αυτόματο. Όταν ενεργοποιείται περισσότερο το αναλυτικό σύστημα, τότε «σκεπάζει» το διαισθητικό και αντίστροφα. Αυτό εξηγεί γιατί οι περισσότεροι επιστήμονες, που καλλιεργούν την αναλυτική σκέψη, τείνουν να είναι άθεοι ή αγνωστικιστές.
Με πιο απλά λόγια, όσοι άνθρωποι τείνουν να λειτουργούν ενστικτωδώς, είναι πιο πιθανό να πιστεύουν στον Θεό, σε σχέση με όσους σκέφτονται πιο πολύ και είναι λιγότερο ενστικτώδεις και αυτό γιατί η πίστη είναι περισσότερο συναίσθημα παρά σκέψη.
Οι ερευνητές ξεκαθάρισαν ότι δεν αρκεί η αναλυτική σκέψη για να μετατρέψει έναν πιστό σε άπιστο.
Άλλοι ισχυροί ασυνείδητοι παράγοντες, όπως ο φόβος του θανάτου και η επιθυμία για διαιώνιση της ζωής, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανατροφοδότηση της πίστης στη θρησκεία και σε άλλες πνευματικές παραδόσεις. Οι ερευνητές, επίσης, φρόντισαν να διευκρινίσουν ότι η μελέτη τους δεν έχει να κάνει με την ίδια την αξία της θρησκείας, αλλά με τους γνωστικούς – νοητικούς μηχανισμούς, που την υποσκάπτουν ή την ενισχύουν.
