ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Παρακάτω παραθέτουμε συνοπτικά τους κυριότερους τύπους ψυχοθεραπείας:
1) Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία στηρίζεται στις βασικές ιδέες της ψυχανάλυσης του Sigmund Freud, δηλαδή ότι τα ψυχικά φαινόμενα δεν είναι τυχαία και ότι το μεγαλύτερο μέρος της δικής μας ζωής είναι ασυνειδήτο, ωστόσο διαρκεί λιγότερο από αυτήν και εστιάζει περισσότερο στο παρόν παρά στο παρελθόν. Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, ο θεραπευόμενος συνεργάζεται με τον ψυχοθεραπευτή για να εξερευνήσει τη σύνδεση μεταξύ του ασυνείδητου και των ενεργειών του. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την εξέταση των συναισθημάτων, των σχέσεων και των τρόπων σκέψης του θεραπευόμενου.
Στην κλασική ψυχανάλυση ο αναλυτής (θεραπευτής) κάθεται πίσω από τον αναλυόμενο (θεραπευόμενο). Αυτό γίνεται προκειμένου να μπορεί να του μιλάει ελεύθερα και να μην επηρεάζεται από τις εκφράσεις του προσώπου και του τρόπου που κάθεται ή κινείται ο αναλυτής. Συχνά υπάρχει ντιβάνι στο οποίο ξαπλώνει ο αναλυόμενος για να χαλαρώνει και να γίνεται πιο εύκολα ο ελεύθερος συνειρμός, δηλαδή να λέει ό,τι έρχεται στον νου του χωρίς να λογοκρίνεται. Κατά την ψυχανάλυση γίνεται εκτενής ανάλυση των ονείρων, των συναισθημάτων που αναδύονται για τον αναλυτή, ο οποίος με τη σειρά του τα ερμηνεύει.
Ως είδος θεραπείας είναι μακροχρόνια και αποτελεσματική στην κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές (π.χ. κρίσεις πανικού), τις τραυματικές εμπειρίες, τις σεξουαλικές δυσλειτουργίες και σε άλλες περιπτώσεις, ενώ δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στις ψυχώσεις.
Συνήθως πραγματοποιείται 1-2 φορές την εβδομάδα, με τη διάταξη να είναι face to face ενώ πραγματοποιούνται ερωτήσεις για το υποσυνείδητο, εστιασμένα όμως στο σήμερα. Αντίστοιχα, ο χρονικός ορίζοντας της σύγχρονης μεθόδου είναι πιο σύντομος σε σχέση με την κλασσική ψυχοθεραπεία, κάτι που την κάνει πιο προσιτή σε άτομα τα οποία δεν μπορούν ή δεν θέλουν να επενδύσουν μεγάλο χρονικό διάστημα σε θεραπεία.
2) Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (CBT) αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και επικεντρώνεται στις σκέψεις και τις αντιλήψεις που έχουμε σχετικά με αυτό που μας προβληματίζει. Η βασική αρχή της είναι πως η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα εκμάθησης. Με άλλα λόγια, μας διαμορφώνουν οι εμπειρίες μας και ό,τι μαθαίνουμε από αυτές. Γι’ αυτό και η θεραπεία εστιάζει στο παρόν και το μέλλον. Κοιτάζει μεν το παρελθόν για να γίνουν κατανοητά τα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς, όμως δεν το αναλύει σε βάθος. Στη συνέχεια ο θεραπευτής μάς καθοδηγεί/μαθαίνει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας και να υιοθετήσουμε μια πιο λειτουργική στάση απέναντι στο ζήτημα που μας απασχολεί. Προκειμένου να γίνει αυτό, ο θεραπευτής μας βάζει «δουλειά για το σπίτι», δηλαδή ασκήσεις τις οποίες θα αναλύουμε σε κάθε επόμενη συνάντηση.
Αυτή είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που έχει σύντομη διάρκεια. Υπάρχει συγκεκριμένος και προκαθορισμένος αριθμός συναντήσεων. Πρόκειται για θεραπεία που είναι αποτελεσματική στις φοβίες, τη διαχείριση του άγχους αλλά και των εμμονών.
Ο πρώτος στόχος αυτής της μορφής ψυχοθεραπείας είναι να διορθώσουμε τις γνωστικές διαστρεβλώσεις και να αντικαταστήσουμε τις σκέψεις, που συνήθως είναι αρνητικές, με πιο θετικές αντιλήψεις.
3) Συστημική ψυχοθεραπεία, κατά την οποία ο συστημικός ή «οικογενειακός» ψυχοθεραπευτής δουλεύει σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο, αλλά και με ολόκληρη την οικογένεια. Η συστημική προσέγγιση αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως μέρος ενός συστήματος και θεωρεί ότι η αλληλεπίδρασή του με τα άλλα μέλη τον επηρεάζει άμεσα, αλλά και ο ίδιος επηρεάζει το σύστημα στο οποίο ανήκει. Γι’ αυτό ο ρόλος μας στην πατρική οικογένεια, η δομή της, οι σχέσεις μας με τα υπόλοιπα μέλη και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα αποτελούν δομικά στοιχεία της ψυχοθεραπείας.
Ο συστημικός θεραπευτής θα προσπαθήσει να καταλάβει πώς επιδρούν τα θέματα που του αναφέρεις στα μέλη του συστήματος στο οποίο ανήκεις, είτε αυτό είναι στο οικογενειακό, είτε στο εργασιακό, είτε στο φιλικό σου περιβάλλον. Στη συνέχεια θα διερευνήσει τη λειτουργία που έχει αυτή η δυσκολία τόσο σ’ εσένα όσο και στους υπολοίπους και τελικά θα την αναπλαισιώσει, δηλαδή θα διευρύνει τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνεσαι. Ο στόχος είναι να παρατηρείς το «πώς» εξελίσσεται κάτι αντί για το «γιατί» και να βρίσκεις λειτουργικούς τρόπους για να βιώνεις την καθημερινότητά σου.
Η συστημική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε οικογενειακές κρίσεις, ψυχοσωματικά συμπτώματα, θέματα σχέσεων και προσωπικές δυσκολίες.
4) Η ανθρωπιστική-υπαρξιακή ψυχοθεραπεία τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 1950. O Carl Rogers, ο Irvin Yalom και άλλοι περιλαμβάνονται στους εκπροσώπους του. Τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά δίνεται μεγάλη έμφαση στο υποκειμενικό βίωμα, δηλαδή στο πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας συνειδητά και βιώνει την κάθε κατάσταση.
Στη συνεδρία στόχος είναι να αποκτήσεις καλύτερη επαφή με τον εαυτό σου. Ο θεραπευτής σε παροτρύνει να αναλογιστείς έννοιες όπως η ελευθερία, η επιλογή, η ευθύνη των πράξεών σου, η προσωπική και κοινωνική σου ταυτότητα και ο θάνατος. Ο στόχος είναι η αξιοποίηση του δυναμικού σου και η προσωπική σου ανάπτυξη. Σε αυτή τη διαδικασία, η οποία γίνεται σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο, ο θεραπευτής δεν έχει τη θέση του «παντογνώστη», αλλά εκείνου που σε διευκολύνει να βρεις τι είναι καλύτερο για εσένα.
Αυτή η μορφή ψυχοθεραπείας εφαρμόζεται σε ανθρώπους με εξαρτητικές συμπεριφορές, χαμηλή αυτοπεποίθηση, έντονο αίσθημα θυμού ή ενοχών, αλλά και σ’ εκείνους που νιώθουν ότι έχει «παγώσει» το συναίσθημά τους.
2) Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (CBT) αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και επικεντρώνεται στις σκέψεις και τις αντιλήψεις που έχουμε σχετικά με αυτό που μας προβληματίζει. Η βασική αρχή της είναι πως η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα εκμάθησης. Με άλλα λόγια, μας διαμορφώνουν οι εμπειρίες μας και ό,τι μαθαίνουμε από αυτές. Γι’ αυτό και η θεραπεία εστιάζει στο παρόν και το μέλλον. Κοιτάζει μεν το παρελθόν για να γίνουν κατανοητά τα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς, όμως δεν το αναλύει σε βάθος. Στη συνέχεια ο θεραπευτής μάς καθοδηγεί/μαθαίνει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας και να υιοθετήσουμε μια πιο λειτουργική στάση απέναντι στο ζήτημα που μας απασχολεί. Προκειμένου να γίνει αυτό, ο θεραπευτής μας βάζει «δουλειά για το σπίτι», δηλαδή ασκήσεις τις οποίες θα αναλύουμε σε κάθε επόμενη συνάντηση.
Αυτή είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που έχει σύντομη διάρκεια. Υπάρχει συγκεκριμένος και προκαθορισμένος αριθμός συναντήσεων. Πρόκειται για θεραπεία που είναι αποτελεσματική στις φοβίες, τη διαχείριση του άγχους αλλά και των εμμονών.
Ο πρώτος στόχος αυτής της μορφής ψυχοθεραπείας είναι να διορθώσουμε τις γνωστικές διαστρεβλώσεις και να αντικαταστήσουμε τις σκέψεις, που συνήθως είναι αρνητικές, με πιο θετικές αντιλήψεις.
3) Συστημική ψυχοθεραπεία, κατά την οποία ο συστημικός ή «οικογενειακός» ψυχοθεραπευτής δουλεύει σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο, αλλά και με ολόκληρη την οικογένεια. Η συστημική προσέγγιση αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως μέρος ενός συστήματος και θεωρεί ότι η αλληλεπίδρασή του με τα άλλα μέλη τον επηρεάζει άμεσα, αλλά και ο ίδιος επηρεάζει το σύστημα στο οποίο ανήκει. Γι’ αυτό ο ρόλος μας στην πατρική οικογένεια, η δομή της, οι σχέσεις μας με τα υπόλοιπα μέλη και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα αποτελούν δομικά στοιχεία της ψυχοθεραπείας.
Ο συστημικός θεραπευτής θα προσπαθήσει να καταλάβει πώς επιδρούν τα θέματα που του αναφέρεις στα μέλη του συστήματος στο οποίο ανήκεις, είτε αυτό είναι στο οικογενειακό, είτε στο εργασιακό, είτε στο φιλικό σου περιβάλλον. Στη συνέχεια θα διερευνήσει τη λειτουργία που έχει αυτή η δυσκολία τόσο σ’ εσένα όσο και στους υπολοίπους και τελικά θα την αναπλαισιώσει, δηλαδή θα διευρύνει τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνεσαι. Ο στόχος είναι να παρατηρείς το «πώς» εξελίσσεται κάτι αντί για το «γιατί» και να βρίσκεις λειτουργικούς τρόπους για να βιώνεις την καθημερινότητά σου.
Η συστημική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε οικογενειακές κρίσεις, ψυχοσωματικά συμπτώματα, θέματα σχέσεων και προσωπικές δυσκολίες.
4) Η ανθρωπιστική-υπαρξιακή ψυχοθεραπεία τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 1950. O Carl Rogers, ο Irvin Yalom και άλλοι περιλαμβάνονται στους εκπροσώπους του. Τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά δίνεται μεγάλη έμφαση στο υποκειμενικό βίωμα, δηλαδή στο πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας συνειδητά και βιώνει την κάθε κατάσταση.
Στη συνεδρία στόχος είναι να αποκτήσεις καλύτερη επαφή με τον εαυτό σου. Ο θεραπευτής σε παροτρύνει να αναλογιστείς έννοιες όπως η ελευθερία, η επιλογή, η ευθύνη των πράξεών σου, η προσωπική και κοινωνική σου ταυτότητα και ο θάνατος. Ο στόχος είναι η αξιοποίηση του δυναμικού σου και η προσωπική σου ανάπτυξη. Σε αυτή τη διαδικασία, η οποία γίνεται σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο, ο θεραπευτής δεν έχει τη θέση του «παντογνώστη», αλλά εκείνου που σε διευκολύνει να βρεις τι είναι καλύτερο για εσένα.
Αυτή η μορφή ψυχοθεραπείας εφαρμόζεται σε ανθρώπους με εξαρτητικές συμπεριφορές, χαμηλή αυτοπεποίθηση, έντονο αίσθημα θυμού ή ενοχών, αλλά και σ’ εκείνους που νιώθουν ότι έχει «παγώσει» το συναίσθημά τους.
