ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Με τον όρο ''γνωστικές προκαταλήψεις'' εννοούμε τις παραδοχές, τις γενικεύσεις, τις παραλείψεις και τα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι προσπαθώντας να ερμηνεύσουν διάφορα στοιχεία και καταστάσεις της πραγματικότητας. Για παράδειγμα, η ύπαρξη του κορονοϊού, η χρήση μάσκας, ο εμβολιασμός, ακραίες θρησκευτικές αντιλήψεις κλπ
Στην όλη διαδικασία επεξεργασίας μιας νέας πληροφορίας εμπλέκονται αντιληπτικοί, συναισθηματικοί και γνωστικοί μηχανισμοί, με αποτέλεσμα την ανακατασκευή της πραγματικότητας και σε πολλές περιπτώσεις τη διαστρέβλωσή της. Επίσης, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας άποψης παίζουν η λογική, η ορθή σκέψη, οι επιστημονικές γνώσεις, καθώς και η κοινωνική συναίνεση.
Μετά από μακροχρόνιες επιστημονικές μελέτες ψυχολόγων και κοινωνιολόγων, ταυτοποιήθηκαν αρκετές γνωστικές προκαταλήψεις με τις οποίες πολλοί συνάνθρωποί μας διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Οι κυριότερες από αυτές είναι οι ακόλουθες:
- Προκατάληψη της οικογένειας, είναι η προδιάθεση να πιστεύουν αυτόματα τις πληροφορίες που τους παρέχουν μέλη της οικογένειάς ή στενοί οικογενειακοί φίλοι.
- Προκατάληψη της εξουσίας, είναι η τάση να πιστεύουν ανθρώπους που κατέχουν θέσεις ισχύος και γοήτρου, τους οποίους θεωρούν πιο αξιόπιστους, χωρίς να ελέγχουν τις πηγές τους, τις γνώσεις και τις επιδιώξεις τους.
- Προκατάληψη της επιβεβαίωσης, είναι η τάση να δίνουν έμφαση σε πληροφορίες που στηρίζουν τα πιστεύω τους, ενώ υποσυνείδητα αγνοούν ή απορρίπτουν πληροφορίες που τα αντικρούουν.
- Προκατάληψη της αυτοεξυπηρέτησης, είναι η τάση να συντηρούν πεποιθήσεις που ευνοούν τα προσωπικά τους συμφέροντα και τους προσωπικούς τους στόχους.
- Προκατάληψη της ομάδας, η οποία αντικατοπτρίζει την τάση να υιοθετούν το σύστημα πεποιθήσεων της ομάδας στην οποία ανήκουν. Για παράδειγμα, οι θρησκόληπτοι.
- Προκατάληψη για άτομα εκτός ομάδας, κατά την οποία απορρίπτουν ή υποτιμούν τα πιστεύω ανθρώπων που δεν ανήκουν στην ομάδα τους.
- Προκατάληψη της πιθανότητας είναι η τάση να πιστεύουν ότι είναι πιο τυχεροί από τους άλλους. Για παράδειγμα, δεν θα κολλήσουν τον κορονοϊό.
- Προκατάληψη της προσωποποίησης είναι η τάση που έχουν ορισμένοι άνθρωποι να δίνουν ανθρώπινη μορφή ή μορφή ζώου σε αντικείμενα ή ερεθίσματα, και πυροδοτεί διάφορες δεισιδαιμονίες. Για παράδειγμα, το εμβόλιο είναι σατανικό κατασκεύασμα.
- Προκατάληψη της επιμονής, είναι η τάση να πιστεύουν σε κάτι, να επιμένουν ότι είναι αληθινό, ακόμη κι όταν έχουν στη διάθεσή τους στοιχεία που λένε το αντίθετο.
- Προκατάληψη της ψευδούς μνήμης είναι μια διαδικασία κατά την οποία ο ανθρώπινος εγκέφαλός τείνει να συγκρατεί για περισσότερο χρονικό διάστημα ψευδείς απ’ ότι αληθείς μνήμες. Είναι εύκολο να εμφυτευθούν ψευδείς μνήμες όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες και οι πληροφορίες είναι αληθοφανείς.
- Προκατάληψη της δημοσιότητας, είναι κυρίως η τάση των αναγνωστών και των τηλεθεατών να θεωρούν αυτόματα αλήθεια ό,τι δημοσιεύεται στα Μ.Μ.Ε., ακόμη κι αν είναι fake news.
Λύση για τα παραπάνω; Δύσκολη απάντηση και πιθανότατα ανέφικτη, κυρίως για τους ενήλικες. Αλλά είναι ιδιαίτερα σημαντική η ανάπτυξη κριτικής σκέψης από την παιδική ηλικία και σε όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ώστε να μειωθούν τα φαινόμενα στις νέες γενιές.
